آزمایش مایع مغزی نخاعی چیست؟

شاید برایتان جالب باشد که بیشتر درباره آزمایش مایع مغزی نخاعی (آزمایش LP یا (Lumbar Puncture که اصطلاحی رایج در پزشکی است، بدانید. اگر می‌خواهید در ادامه‌ی این مقاله با ما همراه شوید، می‌توانید درباره موضوعات زیر اطلاعات کسب کنید:

• آزمایش مایع نخاعی چیست و چه کاربردی دارد؟
• آزمایش مایع نخاعی چگونه برای ام اس انجام می‌شود؟
• آزمایش مایع نخاعی نوزاد با روش بزرگسالان یکسان است؟
• آزمایش مایع نخاعی چطور تفسیر می‌شود؟
• آزمایش مایع نخاعی چه خطراتی دارد؟

اما قبل از همه باید بدانیم که مایع مغزی نخاعی چیست؟

مایع مغزی نخاعی و LP چیست؟

مایع مغزی نخاعی (Cerebrospinal fluid) یک مایع شفاف و بی‌رنگ است که در بافتی که مغز و نخاع را در تمام مهره داران محصور می‌کند، دیده می‌شود. این مایع توسط سلول‌های اپاندیمی تخصصی (ependymal cells) که در شبکه مشیمیه بطن‌های مغز قرار دارند، ساخته می‌شود و در پرده‌ی عنکبوتیه (arachnoid granulations) به جریان خون بازمی‌گردد. مقدار مایع مغزی نخاعی در هر لحظه حدود ۱۲۵ میلی‌لیتر است و هر روز تقریباً ۵۰۰ میلی‌لیتر از آن تولید می‌شود. این مایع نقش یک محافظ، کوسن یا بافر را ایفا می‌کند و مغز را در داخل جمجمه از آسیب‌های مکانیکی و عفونی می‌رهاند. همچنین این مایع در تنظیم خودکار جریان خون مغزی عملکرد مهمی دارد..

آزمایش مایع نخاع برای چیست؟

یکی از دلایلی که ممکن است بخواهید آزمایش مایع نخاعی انجام دهید این است که برخی از بیماری‌های مربوط به مغز و نخاع را تشخیص دهید. آزمایش مایع نخاعی (که همچنین با نام‌های LP یا پیونکسیون کمری شناخته می‌شود) یک روش است که در آن یک سوزن از فضای بین دو مهره کمر عبور می‌کند و مقداری از مایع نخاعی را جمع‌آوری می‌کند. مایع نخاعی مایعی است که مغز و نخاع را محصور کرده و از آن‌ها محافظت می‌کند. آزمایش مایع نخاعی می‌تواند به شناسایی عفونت‌های شدید مثل مننژیت، اختلالات عصبی مانند سندرم گیلن باره و مولتیپل اسکلروزیس، خونریزی یا سرطان در مغز یا نخاع کمک کند. گاهی اوقات از سوراخ کمری برای وارد کردن داروهای بیهوشی یا شیمی‌درمانی به مایع نخاعی نیز استفاده می‌شود.

آب نخاع برای چه مواردی کشیده می‌شود؟

آزمایش مایع نخاعی می‌تواند برای اهداف مختلفی انجام شود، مانند:

• کشف عفونت، التهاب یا بیماری در مایع نخاعی
• سنجش فشار مایع نخاعی
• وارد کردن دارو‌های بیهوشی، شیمی‌درمانی یا دیگر دارو‌ها به مایع نخاعی
• وارد کردن رنگ یا ماده رادیواکتیو به مایع نخاعی برای تهیه تصاویر رادیولوژیک از جریان مایع

با استفاده از آزمایش مایع نخاعی می‌توان برخی از بیماری‌های مربوط به مغز و نخاع را شناسایی کرد، مثل:

• عفونت‌های باکتریایی، قارچی و ویروسی که مننژیت، انسفالیت یا سیفلیس ایجاد می‌کنند
• خونریزی در فضای اطراف مغز که خونریزی زیر اکنوئیدی نام دارد
• سرطان‌هایی که مغز یا نخاع را تحت تأثیر قرار می‌دهند
• شرایط التهابی در سیستم عصبی
• شرایط عصبی که سیستم ایمنی بدن را مختل می‌کنند
• بیماری آلزایمر و دیگر انواع زوال عقل

آزمایش مایع نخاعی چه عوارضی به همراه دارد؟

آزمایش مایع نخاعی ممکن است خطراتی را به دنبال داشته باشد، مانند: سردرد: حدود ۲۵ درصد از افرادی که آزمایش مایع نخاعی (پونکسیون کمری) انجام می‌دهند، پس از آن به خاطر نشت مایع به بافت‌های اطراف، سردرد می‌گیرند. سردرد معمولاً چند ساعت تا دو روز بعد از آزمایش شروع می‌شود و ممکن است با تهوع، استفراغ و سرگیجه همراه باشد. معمولاً سردرد زمانی که نشسته یا ایستاده هستید بیشتر می‌شود و زمانی که دراز می‌کشید کمتر می‌شود و ممکن است چند ساعت تا یک هفته یا بیشتر ادامه داشته باشد. درد یا ناراحتی کمر: ممکن است پس از آزمایش، کمرتان درد بکشد یا حساس بشود. درد ممکن است به پشت پاهاتان هم پخش شود. خون‌ریزی: خون‌ریزی ممکن است در نزدیکی محل سوراخ یا گاهی اوقات در فضای اپیدورال (epidural space) اتفاق بیفتد. فتق ساقه‌ی مغز: اگر فشار داخل جمجمه شما به خاطر تومور مغزی یا چیز دیگری زیاد باشد، ممکن است پس از برداشتن مایع نخاعی، ساقه‌ی مغز شما فشار بخورد و فتق بدهد. (Brainstem herniation) این یک عارضه‌ی خطرناک است که می‌تواند منجر به مرگ شود. برای پیشگیری از این مشکل، معمولاً قبل از آزمایش مایع نخاعی، اسکن CT یا MRI از مغز شما گرفته می‌شود تا ببینند آیا چیزی فشار داخل جمجمه شما را زیاد کرده است یا نه.

روش انجام آزمایش مایع نخاعی

آزمایش مایع نخاعی یک روش شناخته شده برای بررسی وضعیت سیستم عصبی است. این آزمایش شامل جمع‌آوری مایعی است که در فضای بین مهره‌های ستون فقرات جریان دارد. برای انجام این آزمایش، مراحل زیر را باید طی کرد:

• قبل از آزمایش

بیمار باید لباس استریلی که توسط بیمارستان فراهم می‌شود را بپوشد. بیمار می‌تواند در یکی از دو حالت زیر قرار بگیرد:

• به پهلو دراز کشیده و زانوها را به سینه خود نزدیک کند.
• نشسته و به سمت جلو خم شده.

این حالت‌ها باعث می‌شوند که کمر خم شده و فضاهای بین مهره‌ها باز شوند. این کار به تکنسین کمک می‌کند که سوزن را به راحتی وارد کند. سپس پشت بیمار با مواد ضدعفونی‌کننده مثل صابون یا ید تمیز می‌شود و با یک پارچه استریل محافظت می‌شود.   بیشتر بخوانید:سیاتیک چیست؟ علائم و روش های درمان آن

• در هنگام انجام آزمایش مایع نخاعی

برای اینکه قسمت پایین کمر احساس درد نکند، یک داروی بی حس کننده به آن تزریق می شود. سپس یک سوزن ریز و خالی از بین دو مهره ی کمری (ناحیه ی کمر) عبور می کند و از غشای نخاعی (dura) رد شده و به کانال نخاع می رسد. ممکن است در این مرحله از عمل، فشاری در پشت احساس شود. وقتی که سوزن به جای مناسب برسد، تکنسین ممکن است از شما بخواهد که کمی حالت خود را تغییر دهید. در این صورت، اول فشار مایع مغزی نخاعی سنجیده می شود و کمی از آن بیرون آورده می شود و دوباره فشار آن اندازه گیری می شود. در آخر، سوزن بیرون کشیده می شود و محل سوراخ را با یک بانداژ می پوشانند. این روش معمولاً ۴۵ دقیقه زمان می برد. ممکن است پس از اتمام عمل، ارائه دهنده ی مراقبت های بهداشتی شما به شما بگوید که برای مدتی دراز بکشید.

• پس از انجام آزمایش مایع نخاعی

پس از آزمایش مایع نخاعی، باید به نکات زیر توجه کنید:

• زمانی برای استراحت در نظر بگیرید.
• در روزی که آزمایش مایع نخاعی دارید، از فعالیت های سخت خودداری کنید. اگر شغل شما کار بدنی نمی خواهد، می توانید به محل کار خود برگردید.
• اگر احساس درد می کنید، از پزشک خود برای تجویز مسکن بپرسید. یک داروی بی نسخه که استامینوفن دارد می تواند سردرد یا کمردرد شما را کم کند. اگر سردرد شما زیاد شد، با پزشک خود صحبت کنید.

آزمایش مایع نخاعی نوزاد

برای بررسی مایع نخاع در نوزادان و کودکان، همان روشی که برای بزرگسالان توضیح داده شد، اجرا می‌شود. تنها تفاوت این است که قبل از شروع آزمایش، یک نفر باید کودک را در یک وضعیت ثابت در طول فرآیند نگه دارد. همچنین گاهی اوقات، ممکن است از سونوگرافی برای راهنمایی در زمان آزمایش مایع نخاع در نوزادان و کودکان استفاده شود. سونوگرافی می‌تواند جلوی ورود زیاد سوزن را بگیرد.

تفسیر آزمایش مایع مغزی نخاعی

خوب، من می‌خواهم متن شما را با عبارات دیگری ارائه دهم. برای تحلیل آزمایش ال پی، نمونه به آزمایشگاه فرستاده می‌شود و مایع نخاعی از لحاظ رنگ، باکتری، سلول‌های سرطانی، خون، قند، پروتئین و برخی آزمایش‌های سرولوژیکی مورد ارزیابی قرار می‌گیرد. اما اگر بخواهیم جواب دقیق‌تری به این سوال بدهیم که «مایع مغزی نخاعی چطور تجزیه می‌شود؟» باید این موارد را بررسی کنیم:

1. آزمایشات مستقیم: که شامل مشاهده ماکروسکوپی (مشاهده مایع نخاعی از نظر رنگ، شفافیت و چسبندگی) و میکروسکوپی (شمارش گلبول‌های سفید و قرمز) می‌شود.
2. کشت و حساسیت: در این روش برخی از روش‌های رنگ‌آمیزی مثل رنگ‌آمیزی گرم برای یافتن اطلاعات بالینی اولیه در مورد عامل عفونی پس از کشت، انجام می‌شود.
3. تست‌های بیوشیمیایی: در این مرحله، پروتئین، قند، کلرید، لاکتات دهیدروژناز (LDH)، اسید لاکتیک (لاکتات)، گلوتامین، گلایسین، پروتئین واکنشی (CRP) و شاخص‌های توموری مانند گنادوتروپین جفتی انسان (β-HCG)، آنتی‌ژن کارسینوامبریونیک (CEA) یا آلفا فیتو پروتئین (α-fp) مورد ارزیابی قرار می‌گیرند که افزایش در سطوح هر کدام می‌تواند نشانه‌ی انتشار تومور باشد.
4. سرولوژی و سیتولوژی: یکی از مواردی که از آزمایش مایع نخاعی استفاده می‌شود، اندازه‌گیری سیفلیس پنهان است. از جمله آزمایش‌های سرولوژیکی در این زمینه شامل آزمایش واسرمن، تست بیماری‌های آمیزشی (VDRL) و تست آنتی‌بادی ترپونمی فلورسنت (FTA) است.
5. آزمایش‌های مولکولی: با برخی روش‌های تکثیر ژنوم مثل واکنش زنجیره‌ای پلیمراز (PCR) ، می‌توان اطلاعات مفیدی در زمینه‌ی تشخیص عفونت‌های سیستم عصبی کسب کرد.
6. فشار: مقدار فشار ثبت شده به‌عنوان یکی از مواردی است که می‌تواند به تشخیص صحیح کمک کند.

در جدول زیر حدود نرمال موارد درج شده در آزمایش مایع نخاعی ذکر شده است:

سلول‌ها

شمارش افتراقی

کشت و حساسیت آنتی‌بیوتیکی عدم وجود هر‌گونه ارگانیسم                                                              میزان مجاز ارگانیسم‌ها بیوشیمی

الکتروفورز پروتئین

لاکتات/گلوتامین/گلایسین

• روزی که آزمایش مایع نخاعی صورت می‌گیرد، از فعالیت‌های سخت خودداری کنید. اگر شغل شما فعالیت بدنی نمی‌خواهد، می‌توانید به کار خود ادامه دهید.
• اگر دردی دارید، از پزشک خود بپرسید که داروی مسکن برای شما بنویسد. یک داروی تسکین‌دهنده‌ی آزاد حاوی استامینوفن می‌تواند سردرد یا کمردرد شما را کم کند. اگر سردرد شما زیاد شد، با پزشک خود صحبت کنید.

سوالات رایج در آزمایش مایع نخاعی

• آیا آزمایش مایع نخاعی  باعث تاخیر در سیکل پریودی بانوان می­شود ؟ طبق گزارش‌های موجود، آزمایش مایع نخاعی هیچ تأثیری روی چرخه‌ی ماهانه ندارد،.

• آزمایش مایع نخاعی چقدر هزینه بر است؟  برای برآورد هزینه‌ی آزمایش مایع نخاعی، باید به آزمایشگاهی که انتخاب کرده‌اید مراجعه کنید و میزان پوشش بیمه‌ای را بررسی کنید. چون هزینه‌ی آزمایش مایع نخاعی هر سال ممکن است تغییر کند.

• آیا آزمایش مایع نخاعی باعث تحریک ام اس می­شود ؟ هیچ منبع علمی این ادعا را نکرده است.